بخش سوم- شیب روشن‌بینی هایپ‌سایکل و حرکت به سمت بهره وری

مرحله شیب روشن‌بینی و روشنفکری

مرحله شیب روشن‌بینی یا نوار روشنایی از مراحل کلیدی در هایپ‌سایکل گارتنر است که پس از عبور از «دره ناامیدی» رخ می دهد. در این مرحله، فناوری از حالت اغراق آمیز و ناامیدکننده خارج شده و به سمت کاربرد عملی و واقع‌گرایانه پیش می رود. مرحله شیب روشن بینی زمانی است که صنعت بانکداری از «فانتزی های فناورانه» فاصله می‌گیرد و با رویکردی واقع‌گرایانه، فناوری را در خدمت نیازهای عملیاتی و مشتریان قرار می‌دهد. این مرحله، پلی بین شکست‌های اولیه و موفقیت‌های پایدار است و نقش کلیدی در تبدیل فناوری‌های نوپا به ابزارهای روزمره بانکداری ایفا می‌کند.

ویژگی‌های کلیدی مرحله شیب روشن‌بینی

• محدودیت‌ها و مزایا: در این مرحله، سازمان‌ها و کارشناسان به توانایی‌های واقعی فناوری پی می‌برند و دیگر تحت تأثیر اغراق‌های اولیه قرار نمی‌گیرند. یعنی به جای تمرکز بر «چه چیزی ممکن است»، بحث روی «چگونه این فناوری می‌تواند به درستی استفاده شود» متمرکز می‌شود.

• کاربردهای عملی: شرکت‌ها شروع به اجرا و آزمایش پروژه‌های کوچک و هدفمند می‌کنند تا متوجه شوند چگونه فناوری می‌تواند مشکلات واقعی را حل کند. بطور نمونه در بانکداری: استفاده از بلاک‌چین برای بهبود امنیت تراکنش‌ها یا کاهش هزینه‌های پردازشی.

• شکست‌ها و تجربیات: در مرحله شیب روشن‌بینی یا نوار روشنایی، از شکست‌های اولیه (در دره ناامیدی) درس گرفته می‌شود. مثلا پس از شکست پروژه های اولیه ارزهای دیجیتال، بانک‌ها به سمت استفاده از بلاک‌چین در زمینه‌های کاربردی‌تر مانند قراردادهای هوشمند یا شناسایی هویت حرکت می‌کنند.

• همکاری و استانداردسازی: سازمان‌ها شروع به همکاری با دیگر نهادها، دولت‌ها یا شرکت‌های فناوری می‌کنند تا استانداردهای مشترکی برای استفاده از فناوری ایجاد کنند. مثال: توسعه پول دیجیتال مرکز و همکاری بانک‌های مرکزی و نهادهای نظارتی.

• سرمایه‌گذاری هوشمندانه:سرمایه‌گذاری‌ها صرف پروژه‌های نمادین نمی‌شود، بلکه روی کاربردهای قابل اثبات و پایدار متمرکز می‌شود. مثال: استفاده از هوش مصنوعی برای تشخیص تقلب یا پیش‌بینی ریسک اعتباری.

تأثیر مرحله شیب روشن بینی بر صنعت بانکداری

• کاهش ریسک: بانک‌ها در این مرحله با آزمایش فناوری در مقیاس کوچک، از هزینه‌های سنگین ناشی از اشتباهات بزرگ جلوگیری می‌کنند.

• افزایش اعتماد: مشتریان و نهادهای نظارتی با مشاهده کاربردهای عملی فناوری، به تدریج به آن اعتماد می‌کنند.

• آمادگی برای مرحله بهره‌وری: در این مرحله، زیرساخت ها و مهارت های لازم برای استفاده گسترده از فناوری توسعه می یابد.

مرحله بهره‌وری

مرحله بهره‌وری آخرین مرحله از هایپ سایکل گارتنر است که نشان دهنده رسیدن فناوری به بلوغ کامل و جایگاه پایدار در صنعت است. در این مرحله، فناوری دیگر یک “نوآوری تازه” محسوب نمی‌شود، بلکه بخشی از زیرساخت‌ و فرآیندهای روزمره سازمان می گردد. مرحله بهره وری در واقع نشان دهنده موفقیت فناوری در عبور از مراحل اغراق و ناامیدی است. در صنعت بانکداری، این مرحله نه تنها نشان دهنده پایداری فناوری است، بلکه پلی برای پیشرفت‌های آینده محسوب می‌شود. بانک‌هایی که بتوانند از فناوری‌های بلوغ یافته به عنوان پایه‌ای برای نوآوری استفاده کنند، در رقابت آینده پیشتاز خواهند ماند.

ویژگی‌های کلیدی مرحله بهره‌وری

• پذیرش گسترده:  فناوری توسط اکثریت بازار (بانک ها، مشتریان و نهادهای نظارتی) به رسمیت شناخته شده و به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد. به‌طور نمونه بانکداری دیجیتال که امروزه تقریباً تمام بانک‌های بزرگ جهانی اپلیکیشن‌های موبایل و پلتفرم‌های آنلاین را ارائه می‌دهند.

• سودآوری قابل اندازه گیری: مزایای عملی و اقتصادی فناوری به وضوح مشخص شده و سازمان‌ها می‌توانند بازگشت سرمایه آن فنآوری را محاسبه کنند.  به‌طور نمونه هوش مصنوعی در تشخیص تقلب، که هزینه‌های ناشی از سرقت هویت و معاملات غیرمجاز را برای بانک‎ها به میزان قابل توجهی کاهش داده است.

• ادغام در زیرساخت‌ها:  فناوری با سیستم‌های موجود ترکیب شده و به بخشی از فرآیندهای عملیاتی تبدیل می‌شود. به طور نمونه پرداخت‌های الکترونیکی که دیگر یک ابزار لوکس نیست، بلکه هسته اصلی سیستم‌های پرداخت بانکی است.

• کاهش‌ریسک و افزایش‌اعتماد:  چالش‌های اولیه (مانند مشکلات امنیتی یا قانونی) برطرف شده و استانداردهای صنعتی برای استفاده از فناوری تثبیت شده است. به‌طور نمونه رمزارزهای مرتبط با بانک‌های مرکزی که پس از سال‌ها آزمایش، در برخی کشورها (مانند چین) وارد فاز استفاده عمومی شده‌اند.

• افزایش بهره‌وری: فناوری باعث کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت عملیات و بهبود تجربه مشتری می‌شود. به‌طور نمونه ربات‌های چت بات که در بانک‌ها برای پاسخگویی ۲۴/۷ به مشتریان استفاده می‌شوند و هزینه خدمات پشتیبانی را کاهش می‌دهند.

تأثیر مرحله بهره‌وری بر صنعت بانکداری

• پایه‌ای برای نوآوری‌های بعدی: فناوری‌های رسیده به مرحله تولید و بهره‌وری، زمینه را برای ترکیب با فناوری‌های جدیدتر فراهم می‌کنند. مثلاً، هوش مصنوعی که در این مرحله قرار دارد، می‌تواند با وب۳ یا متاورس ترکیب شده و تجربه‌های بانکداری مجازی ایجاد کند.

• کاهش هزینه‌های اجرایی: بانک‌ها با استفاده از فناوری‌های بلوغ یافته، می‌توانند منابع خود را روی نوآوری‌های پیشرفته‌تر (مانند توکن‌های دیجیتال یا قراردادهای هوشمند) متمرکز کنند.

• افزایش اعتماد مشتریان:  استفاده از فناوری‌های ثابت شده مانند بانکداری دیجیتال، اعتماد عمومی را نسبت به سیستم‌های جدیدتر افزایش می‌دهد.

در نخستین گام از پیش‌بینی روندهای نوظهور در صنعت بانکداری، ما شاهد تحول دیجیتال در تمامی ابعاد هستیم. بانک‌ها به طور کامل به سمت ارائه خدمات آنلاین و الکترونیکی حرکت خواهند کرد و این امر موجب افزایش دسترسی مشتریان به خدمات بانکی در هر زمان و مکانی خواهد شد. به علاوه، استفاده از فناوری‌های نوین مانند بلاک‌چین و هوش مصنوعی می‌تواند به بهبود امنیت تراکنش‌ها و افزایش سرعت خدمات‌دهی کمک کند. در کنار این تحولات، انتظار می‌رود که فرهنگ مشتری‌مداری در بانک‌ها به شدت گسترش یابد. بانک‌ها به جای صرفاً ارائه خدمات مالی، به دنبال ایجاد تجربه‌ای منحصر به فرد برای مشتریان خود خواهند بود و این موضوع می‌تواند شامل مشاوره‌های مالی شخصی‌سازی شده، پیشنهادات ویژه و تخفیف‌های متنوع باشد. بر این اساس، اهمیت داده‌کاوی و تحلیل اطلاعات مشتریان برای درک بهتر نیازها و ترجیحات آن‌ها بیشتر خواهد شد. علاوه بر این، توجه به مسئولیت اجتماعی و پایداری در صنعت بانکداری نیز به یک اولویت تبدیل خواهد شد. بانک‌ها به طور فزاینده‌ای به دنبال سرمایه‌گذاری و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط خواهند بود. این رویکرد نه تنها موجب ایجاد تصویر مثبت از بانک‌ها در جامعه خواهد شد، بلکه می‌تواند به جذب مشتریان جدید و وفادار کمک کند. رقابت بین بانک‌ها و فین‌تک‌ها نیز افزایش خواهد یافت. این رقابت می‌تواند منجر به نوآوری‌های بیشتر در خدمات مالی و ارائه راه‌حل‌های جدید برای مشکلات قدیمی باشد. در سال 2025 بطور کلی روندهای نوظهور صنعت بانکداری و مرحله هر بخش بر اساس هایپ سایکل گارتنر به شرح ذیل است:

• بانکداری دیجیتال– مرحله فعلی: بهره‌وری

• پول دیجیتال مرکزی – مرحله فعلی: دره ناامیدی و سرخوردگی

• بلاک چین و ارزهای دیجیتال – مرحله فعلی: شیب روشن بینی و روشنفکری

• هوش مصنوعی – مرحله فعلی: بهره‌وری

• فین‌تک– مرحله فعلی: دره ناامیدی و سرخوردگی

• واقعیت مجازی و اشیاء – مرحله فعلی: شروع توجه برای راه اندازی فنآوری